Hakika mwezi wa Ramadhani ni msimu wa kufanya kheri, kwa hali hiyo isikupite fursa hii muhimu. Kufanya kheri ni jambo ambalo linahitajia kila muisilamu alikimbilie kwani mbali ya kumsogeza karibu na Mola Mtukufu, mtu hajui safari yake lini itafika, na mafao ya vitendo vyake alivyofanya kama vinamtosheleza, na nini kitamfalia anapokwenda. Hadithi ya Abu Huraira R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W, [1] “Kasema Mola Mtukufu, “

وَمَا يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّه،ُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ، وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا، وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا، وَإِنْ سَأَلَنِي لأُعْطِيَنَّه،ُ وَلَئِنِ اسْتَعَاذَنِي لأُعِيذَنَّهُ.

Maana yake, “Ataendelea mja kunisogelea kwa vitendo vya nafla mpaka nampenda, na nikimpenda nakua masikio yake ambayo anasikia, na macho yake anayo onea, na mikono yake anayokamatia, na miguu yake ambayo anatembelea, na akiniomba nitampa, na akiniomba kinga namkinga (kinga kwa ajili ya moto, sheitani, mabalaa na kadhalika)”. Hivyo basi yeyote anae amini kuwepo kwa siku ya malipo, na kiyama, ajitahidi kuikimbilia kufanya kila kheri, kwani hayo ndio mafao yake pekee yatakayo mfaa, siku ambayo kutakuwa hakuna muombezi na wala msaidizi.

Yafuatayo ni mambo ambayo inapendeza kwa mtu aliyefunga kuyafanya wakati wa mwezi wa Ramadhani.

1.Kula daku.

Inapendeza mtu anaetaka kufunga, ale daku usiku wa kuamkia Saumu yake, ili kufuata Sunna ya Mtume S.A.W., na ili aweze kupata nguvu ya kufunga saumu, bila kudhoofika. Hadithi iliyohadithiwa na Anas R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W.,[2] “

تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِي السُّحُورِ بَرَكَةً.

Maana yake, “Kuleni daku kwani katika (kula) daku kuna baraka.” Pia hadithi ya Abi Said R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W.,[3] “

السَّحُورُ أَكْلُهُ بَرَكَةٌ فَلَا تَدَعُوهُ وَلَوْ أَنْ يَجْرَعَ أَحَدُكُمْ جُرْعَةً مِنْ مَاءٍ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى الْمُتَسَحِّرِينَ.

Maana yake, “Kula daku kuna baraka, basi msiiache daku hata kwa funda la maji. Hakika Mwenyezi Mungu na Malaika wake wanawasalia (wana wabariki) wale wanaokula daku.”  Pia hadithi iliyo hadithiwa na Ibn Abbas R.A.A. kasema, “Kasema Mtume S.A.W.,[4] “

لاَ تَزَالُ أُمَّتِي بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الإِفْطَارَ وَأَخَّرُوا السَّحُورَ.

Maana yake, “Bado umma wangu utakuwa katika kheri ikiwa wataharakisha kufuturu na watachelewesha kula daku.” Hadithi iliyohadithiwa na Abu Huraira R.A.A. kasema,  "Kasema Mtume S.A.W.,[5] “

تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً.

Maana yake, “Kuleni daku kwani katika kula daku kuna baraka.”

Kula daku pia ni miongoni wa kitendo kinachotofautisha funga yetu na funga za watu wa dini nyingine. Hadithi ya Umar bin A`as R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W.,[6] “

فَصْلُ مَا بَيْنَ صِيَامِنَا وَصِيَامِ أَهْلِ الْكِتَابِ أَكْلَةُ السَّحَرِ.

Maana yake, “Tofauti baina ya saumu yetu na saumu ya watu wa kitabu (mayahudi na manasara) ni kula daku.” Na inapendeza mtu ale daku wakati wa mwisho wa usiku. Hadithi ya Anas bin Zaid bin Thabit R.A.A.. Kasema Anas, [7]“

تَسَحَّرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثُمَّ قَامَ إِلَى الصَّلاةِ قُلْتُ كَمْ كَانَ بَيْنَ الْأَذَانِ وَالسَّحُورِ قَالَ قَدْرُ خَمْسِينَ آيَةً.

Maana yake, “Tulikula daku pamoja na Mtume S.A.W. halafu akasimama kwa ajili ya kusali.” Nikasema, “Jee ilikuwa muda gani baina ya adhana na kula daku?” Akasema, “Kiasi cha (mtu kusoma) aya hamsini.” (Yaani takriban kiasi ya dakika kumi hivi).

2.Kuwa mkarimu na kusoma Quraani kwa wingi:

Inapendeza mtu aliefunga azidishe ukarimu wake, na azidishe kusoma Quraani. Hadithi ya Ibn Abbas R.A.A. kasema,[8] “

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ وَكَانَ أَجْوَدَ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ وَكَانَ جِبْرِيلُ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلام أَجْوَدَ بِالْخَيْرِ مِنْ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ.

Maana yake, “Mtume S.A.W. alikuwa mtu mkarimu sana kuliko watu wengine, na alikuwa mkarimu zaidi wakati wa mwezi wa Ramadhani wakati akikutana na (Malaika) Jibril. Na alikuwa Jibril akikutana nae kila usiku wa mwezi wa Ramadhani na kumfundisha Qur`ani”. Na akasema, “Mtume S.A.W. alikuwa mkarimu kwa kheri kuliko upepo mkali.”

3.Kuomba dua na kumdhukuru sana Mwenyezi Mungu.

Inapendeza kwa yule aliefunga kuzidisha kuomba dua za kheri kwa ajili ya dunia yake, na akhera yake, na pia kuwaombea waisilamu dua kwa wingi wakati wa saumu yake, kwani dua za mtu aliefunga zinapokelewa na kujibiwa haraka. Hadithi iliyohadithiwa na Abu Huraira R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W.,[9] “

ثَلاثَةٌ لا تُرَدُّ دَعْوَتُهُمْ الْإِمَامُ الْعَادِلُ وَالصَّائِمُ حَتَّى يُفْطِرَ وَدَعْوَةُ الْمَظْلُومِ.

Maana yake, “Watu watatu dua zao hazirudishwi: Imam muadilifu na Mtu aliefunga mpaka afuturu, na dua ya mtu aliedhulumiwa.”

4.Kufuturu haraka.

Inapendeza yule aliefunga afuturu mara tu linapozama  jua, yaani mara tu ikishaingia wakati wa magharibi. Kasema Sahl bin Saad, "Kasema Mtume S.A.W, [10]“

لَا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْإِفْطَارَ.

Maana yake, “Bado watu watakuwa wamo katika kheri ikiwa watakuwa wakiharakisha kufuturu.”

5.Kufuturu kwa vitu ambavyo havikugusa moto.

Wanavyuoni wanaonelea inapendezewa kufungua kinywa kwa kufuturu iwe kwa kile ambacho hakijagusa moto, kama ilivyokuwa mwenendo wa Mtume S.A.W. Hadithi iliyohadithiwa na Ibn Abbaas R.A.A. kasema, Ibn Abbas R.A.A, [11]“

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُفْطِرُ عَلَى رُطَبَاتٍ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّيَ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ رُطَبَاتٌ فَعَلَى تَمَرَاتٍ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ حَسَا حَسَوَاتٍ مِنْ مَاءٍ.

Maana yake, “Alikuwa Mtume S.A.W. anafuturu kwa tende mbivu kabla ya kusali, na ikiwa hakuna alikuwa akifuturu kwa tende kavu, na kama hizo hakuna (alikuwa akinywa) kwa funda za maji.”

6.Kuomba dua wakati wa kufuturu.

Inapendeza aliefunga wakati wa kufuturu kuomba dua, kwani wakati wa kufuturu ni wakati ambao dua hazirudishwi hujibiwa, na zinakubaliwa haraka. Hadithi ya Abdallah bin Umar bin Aas R.A.A. kasema, “Kasema Mtume S.A.W., [12] “

إِنَّ لِلصَّائِمِ عِنْدَ فِطْرِهِ لَدَعْوَةً مَا تُرَدُّ.

Maana yake, “Kwa yule aliefunga wakati wa kufuturu dua yake hairudishwi”. Na imethibiti kutoka kwa Mtume S.A.W. kwamba alikuwa akiomba dua wakati wa kufuturu. Hadithi ya Marwan bin Salim kasema, “Kasema Ibn Umar R.A.A., “Mtume S.A.W. wakati wa kufuturu alikuwa akisema,[13]“

ذَهَبَ الظَّمَأُ وَابْتَلَّتْ الْعُرُوقُ وَثَبَتَ الْأَجْرُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

DHAHABA DHAMA`U WABTALLATIL-URUUQU, WA THABATAL-AJRU INSHAA` ALLAH.

Maana yake, “Kiu kimeondoka, na mishipa imerowana, na ujira utapatikana Mungu akipenda.” Pia hadithi nyingine iliyo hadithiwa na Mua`dh bin Zuhrah kasema, “Mtume S.A.W. alikuwa akisema wakati wa kufuturu,[14] “

اللَّهُمَّ لَكَ صُمْتُ وَعَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْتُ.

ALLAAHUMMA LAKA SUMTU WA ALAA RIZIQIKA AFTARUTU.

Maana yake, “Ewe Mwenyezi Mungu kwa ajili Yako nimefunga, na kwa riziki Yako nimefuturu.” Na ikiwa mtu amekaribishwa kufuturu kwa watu, inapendeza aseme (kuomba) dua hii, hadithi ya Anas R.A.A., kasema, “Mtume S.A.W alipokula kwa Sain bin Ubada alisema (aliomba dua hii),[15] “

أَكَلَ طَعَامَكُمُ الأَبْرَارُ، وَصَلَّتْ عَلَيْكُمُ الْمَلائِكَةُ، وَأَفْطَرَ عِنْدَكُمُ الصَّائِمُونَ.

AKALA TAAMAKUMU L`ABRARU WA SALLAT ALEIKUMU L`MALAAIKATU WA AFTARA INDAKUMU SSAAIMUUNA.

Maana yake, “Wamekula chakula chenu watu wema, na wakuombeeni dua Malaika, na wamefuturu kwenu walio funga”.

7. Kusali sala za usiku.

Kwa hakika sala za usiku zinafadhila kubwa sana, na ni sala zilizo bora baada ya sala za faridha. Hadithi iliyotolewa na Abu Huraira R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W, “Kasema Mola Mtukufu,[16] “

يَقُولُ رَبُّنَا تَبَارَكَ وَتَعَالَى حِينَ يَبْقَى ثُلُثُ اللَّيْلِ الآخِرُ: مَنْ يَدْعُنِي فَأَسْتَجِيبُ لَهُ، مَنْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيهِ، مَنْ يَسْتَغْفِرُنِي فَأَغْفِرُ لَهُ.

 Maana yake, “Anasema Mola wetu Mtukufu inapobakia thuluthi ya (mwisho ya) usiku, “Nani ananiomba Nimjibu, nani Anaenitaka (haja) Nimpe, nani anaiomba msamaha Nimsamehe”.

Pia hadithi ya Jabir R.A.A. kasema, “Kasema Mtume S.A.W,“[17]

مَنْ خَافَ أَنْ لا يَقُومَ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ فَلْيُوتِرْ أَوَّلَهُ وَمَنْ طَمِعَ أَنْ يَقُومَ آخِرَهُ فَلْيُوتِرْ آخِرَ اللَّيْلِ فَإِنَّ صَلاةَ آخِرِ اللَّيْلِ مَشْهُودَةٌ وَذَلِكَ أَفْضَلُ.

Maana yake, “Ikiwa mtu atakhofia hawezi kusimama (kwa ibada) usiku wa mwisho, basi asali (sala ya) witri mwanzo (wa usiku), na yule mwenye shauku ya kusimama usiku wa mwisho, basi aisali (sala ya) witri usiku wa mwisho, kwani sala ya usiku wa mwisho inashuhudiwa na ni bora”.   

8. Kusali Sala ya Tarawehe.

Sala ya Tarewehe ni sunna iliyothibiti kutoka kwa Mtume S.A.W. Naye Mtume S.A.W. aliiacha kuisali jamaa kwa kuhofia isije ikafaradhishwa kwa umma wake. Na aliye wakusanya watu kuisali pamoja jamaa ni Seyyidna Umar bin Khatab R.A.A.  Baadhi ya wanavyuoni wanaonelea hii ni Sunna iliyotiliwa nguvu. Na sala hii ina fadhila kubwa. Kasema Abu Huraira R.A.A., "Kasema Mtume S.A.W., [18]“

مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ.

Maana yake, “Atakaesimama (kufanya ibada usiku wa) Ramadhani akiwa na imani, na makini, basi atasamehewa madhambi yake yaliyopita.”

Sala hii iliitwa tarewehe kwa sababu watu walikua wakikirefusha kisomo chake katika sala. Nayo  inasaliwa baada ya Sala ya Ishai, na wakati wake wa kusaliwa unamalizika pale unapoingia wakati wa kuingia wakati wa sala ya alfajiri. Nayo inasaliwa rakaa mbili mbili (yaani kila baada ya rakaa mbili mtu anatoa salam). Hadithi ya Ibn Umar R.A.A kasema, “Kasema Mtume S.A.W.,[19] “

 صَلاةُ اللَّيْلِ مَثْنَى مَثْنَى.

Maana yake, “Sala ya usiku ni rakaa mbili mbili”.

Inasaliwa rakaa kumi na moja, rakaa nane Sunna ya Sala ya Tarawehe, na rakaa tatu Sala ya witri kama jinsi vile alivyosali Mtume S.A.W. Kutoka kwa Bibi Aisha R.A.A.H. kasema,[20] “

مَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَزِيدُ فِي رَمَضَانَ وَلا غَيْرِهِ عَلَى إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً، يُصَلِّي أَرْبَعًا فَلا تَسْأَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ، ثُمَّ يُصَلِّي أَرْبَعًا فَلا تَسْأَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ ثُمَّ يُصَلِّي ثَلاثًا.

Maana yake, “Alikuwa Mtume S.A.W. hazidishi katika mwezi wa Ramadhan wala wakati mwingine zaidi ya rakaa kumi na moja. Alikwa akisali rakaa nne na usiniulize unyenyekevu wake na urefu wake, halafu anasali rakaa nne nyingine usiniulize unyenyekevu wake, na urefu wake, halafu anasali rakaa tatu”. Na ni wakati wa Seyyidna Umar R.A.A. ambapo iliongezwa kufikia rakaa ishirini, hivyo basi si vibaya mtu akitaka kuzidisha.

9. Kuzidisha ibada siku za mwisho za Ramadhani.

Katika usiku mmoja wa siku kumi za mwisho wa mwezi wa Ramadhani, kuna usiku wenye heshima kubwa ambao unajulikana kama usiku wa “Lailatul Qadri”. Usiku huu una fadhila sana, ibada ya usiku huu ni bora zaidi kuliko ibada ya miezi elfu  moja. Kasema Mwenyezi Mungu Mtukufu katika Surat Al-Qadr aya ya 3, “

﴿لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ﴾.

Maana yake, “Huo usiku wa heshima ni bora kuliko miezi elfu”. Ikiwa mtu atasimama usiku huo kufanya ibada kwa dhati na yakini, basi Mwenyezi Mungu Mtukufu, atamsamehe madhambi yake yote. Hadithi ya Abu Huraira R.A.A. kasema, “Kasema Mtume S.A.W.,[21] “

وَمَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ.

Maana yake, “Atakaesimama usiku wa Lailatul Qadr (kwa ajili ya kufanya ibada) akiwa na imani, na kwa makini, basi atasamehewa madhambi yake yaliyopita.” Na inapendeza katika usiku wa siku hizi za kumi la mwisho za mwezi wa Ramadhani mtu kuomba dua ambayo Mtume S.A.W., aliyomueleza Bibi Aisha R.A.A.H. kuiomba. Kasema Bibi Aisha R.A.A.H. kumuuliza Mtume S.A.W.[22], “

يا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ إِنْ وَافَقْتُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ مَا أَدْعُو قَالَ تَقُولِينَ اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّي.

Maana yake, “Ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu (S.A.W.) jee ikiwa nitaupatia usiku wa Leilatul Qadr, jee niombe nini? Akajibu, “Sema, "ALLAHUMMA INAKA AFUUN TUH`B`BU AL`AFUAA FAA AFUANII"

Maana yake, “Ewe Mwenyezi Mungu Wewe ni Msamehevu, unapenda kusamehe basi nisamehe.” 

Inshaallah tutaeleza kwa kirefu habari zinazohusiana na  usiku wa Lailatul Qadr hapo mbele. Yeye Mtume S.A.W. wakati wa kumi la mwisho la Ramadhani alikuwa akizidisha sana kufanya ibada kuliko siku nyingine zozote zile. Kasema Bibi Aisha R.A.A.H, [23]“

وَكَانَ إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ أَحْيَا اللَّيْلَ وَشَدَّ الْمِئْزَرَ وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ.

Maana yake, “(Mtume S.A.W.) Na likiingia kumi la mwisho la Ramadhani alikuwa akiuuhiisha[24] usiku wake na kupania kikoi chake[25]  na akiiamsha ahali[26] yake (kufanya ibada za usiku),” Pia hadithi nyingine ya Bibi Aisha R.A.A.H, kasema, [27]“

كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَجْتَهِدُ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مَا لَا يَجْتَهِدُ فِي غَيْرِهِ.

Maana yake, “Alikuwa (Mtume S.A.W.) akijitahidi zaidi (kwa ibada) katika kumi la mwisho zaidi kuliko alivyokuwa akijatihidi wakati mwingine wowote ule.”

10. Kufuturisha watu.

Inapendeza kwa mtu aliye na uwezo awafutarishe  waliyofunga, kwani sio watu wote wanamiliki cha kufutilia, na kitendo hiki kina fadhila sana. Hadithi iliyohadithiwa na Zaid bin Khalid R.A.A. kasema, “Kasema Mtume S.A.W.,[28] “

مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ غَيْرَ أَنَّهُ لَا يَنْقُصُ مِنْ أَجْرِ الصَّائِمِ شَيْئًا.

Maana yake, “Atakaemfurisha aliyefunga, basi ujira wake utakuwa kama ujira wa yule aliefunga bila ya kupungua ujira wa aliyefunga chochote kile”.

11.Kufanya umra katika mwezi wa Ramadhani.

Kufanya umra katika wa mwezi wa Ramadhani ni moja ya ibada yenye fadhila kubwa sana. Hadithi ya Atta kasema, “Nimemsikia Ibn Abbas R.A.A akisema, “Nimemsikia Mtume wa Mwenyezi Mungu S.A.W. akimueleza mwanamke mmoja wa ki Ansar akisema, “Kipi kilichokuzuia kufanya Hajj pamoja na sisi.” Akajibu kwa kusema, “Tulikuwa na ngamia, na baba wa Fulani, na mtoto wake walimchukua na wakatuachia ngamia mwingine kwa ajili ya kumwagilia maji.” Mtume S.A.W. akajibu akasema,[29] “

فَإِذَا كَانَ رَمَضَانُ اعْتَمِرِي فِيهِ فَإِنَّ عُمْرَةً فِي رَمَضَانَ حَجَّةٌ.

Maana yake, “Ikifika Ramadhani fanya umra, kwani umra wakati wa Ramadhani, ni (kama) Haji (kwa zile thawabu zake).” (Au alisema kitu kinachofanana na hicho).” Pia hadithi iliyo hadithiwa na Ibn Abbas R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W., [30]“

فَعُمْرَةٌ فِي رَمَضَانَ تَقْضِي حَجَّةً أَوْ حَجَّةً مَعِي.

Maana yake, “Umra wakati wa Ramadhani kama Haji, au Haji pamoja na mimi.”

12. Kufanya itikafu.

Kufanya itikafu ni kujitenga kwa kukaa msikitini kwa ajili ya ibada. Na huu ulikuwa ni mwenendo wa Mtume S.A.W. kukaa itikafu siku kumi za mwisho za mwezi wa Ramadhani kwa ajili ya ibada. Hadithi ya Ibn Umar R.A.A. kasema, [31]“

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ.

Maana yake, “Alikuwa Mtume S.A.W. anakaa itikafu siku kumi za mwisho za Ramadhani.” Pia  kasema Bibi Aisha R.A.A.H.,[32] “

كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ حَتَّى تَوَفَّاهُ اللَّهُ ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ.

Maana yake, “Alikuwa Mtume S.A.W. akikaa itikafu siku kumi za mwisho za Ramadhani, mpaka Mwenyezi Mungu S.W.T. alipomfisha, halafu wake zake walikuwa wakikaa itikafu baada yake.”

13.Kupiga Msuwaki.

Katika kupiga msuwaki kuna fadhila kubwa. Hadithi ya Abu Huraira R.A.A. kasema, “Kasema Mtume S.A.W., [33]“

لَوْلا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتيْ لأمَرْتُهمْ بِالسِّواكِ عِنْدَ كُلِّ صَلاةٍ وَكُلِّ وُضُوءٍ.

Maana yake, “Lau kama sioni taabu kuutia  umma wangu katika mashaka basi ningeliwaamrisha kupiga msuwaki wakati kila Sala na kila udhu”.

Kuthibiti kwa mwezi wa Ramadhan na kuanza kufunga Ramadhani kunategemewa kwa:

*Kuona Mwezi:

Na hii inakuwa kwa mtu kuuona mwezi kwa macho yake. Kasema Mwenyezi Mungu Mtukufu. katika Suratil Baqara aya ya 185, “

﴿شَهرُ رَمَضَانَ الَّذِى أُنزِلَ فِيهِ القُرءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الهُدَى وَالفُرقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَليَصُمهُ﴾.

Maana yake, "Mwezi wa Ramadhani ambao imeteremshwa Qur`ani ili iwe uwongozi kwa watu, na hoja zilizo wazi za uwongozi na upambanuzi. Atakae ushuhudia Mwezi (wa Ramadhani) afunge.” 

Kutoka kwa Ibn Umar R.A.A. na Abi Said al Khudhry R.A.A wamesema, "Kasema Mtume S.A.W.[1]“

لا تَصُومُوا حَتَّى تَرَوْا الْهِلالَ وَلَا تُفْطِرُوا حَتَّى تَرَوْهُ فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَاقْدُرُوا لَهُ. وفي رواية (فأتموا ثلاثين يوما).

Maana yake, “Msifunge mpaka muuwone mwezi na wala msifungue mpaka muuwone mwezi. Na ikiwa kama hamkuona mwezi (kwa sababu ya mawingu au sababu nyingune yoyote ile) basi kadirieni na katika hadithi nyingine yaani mutimize siku thalathini.

Hadithi ya Abu Huraira R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W.[2], “

صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ.  

Maana yake, “Fungeni kwa kuuona mwezi na fungueni kwa kuuona mwezi.” Na kama  mtu kauona mwezi peke yake, na haikuwathibitikia watu wengine basi kwa yule alieuona kufunga kwake imekuwa ni wajibu

*Kusikia kuonekana kwa mwezi:

Ikiwa Waisilamu wawili waaminifu watashuhudia kuonekana kwa mwezi, na ushahidi wao ukakubaliwa, basi itathibitika kuingia kwa mwezi wa Ramadhani kwa watu wote, na pia ushahidi wa aina hiyo utakubaliwa kwa kumalizika kwa mwezi wa Ramadhani na kuingia kwa mwezi wa Shawwal kwa watu wote. Na pia ikiwa Muisilamu mmoja muadilifu akishuhudia kuonekana kwa mwezi, basi pia kuingia kwa mwezi kutathibitika. Kutoka kwa Ibn Umar R.A.A kasema, [3]"

تَرَاءَى النَّاسُ الْهِلالَ فَأَخْبَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنِّي رَأَيْتُهُ فَصَامَهُ وَأَمَرَ النَّاسَ بِصِيَامِهِ.

Maana yake, “Watu walipouona mwezi mimi nilimueleza Mtume S.A.W. kuwa nimeuona mwezi, basi yeye akafunga na aliamrisha watu wafunge pia.”

Hadithi ya Ikrimah iliyohadithiwa na Ibn Abbas R.A.A. Kasema Ikrimah[4], “Bedui mmoja alikuja kutoka Al-Harrah (mji karibu na Madina) na akasema ameuona mwezi. Basi akapelekwa kwa Mtume S.A.W. na Mtume S.A.W. akamuuliza akasema, “

أَتَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ. 

Maana yake, “Jee unashuhudia kwamba hakuna Mungu anaepaswa kuabudiwa kwa haki isipokuwa Allah na kwamba Muhammad ni mja na mjumbe Wake.” Akajibu yule Bedui akasema, “Ndio.” Akaamrisha Mtume S.A.W. watu wafunge.” (Baadhi ya wanavyuoni wanasema Hadithi ni dhaifu inawezekana kuitumia kama ushahidi madhubuti ikiwa itapatikana ushahidi mwingine wa kuihimili)  (Na ushahidi huu wa kuona mwezi mtu mmoja ni kwa kuingia mwezi na wala sio kwa kuisha mwezi).

*Habari iliyotapakaa ya kuonekana mwezi:

Habari iliotapakaa kwa watu kwa kuonekana mwezi kwa ajili ya kufunga Ramadhani, inaweza kukubalika ikiwa watu watatu waisilamu watasadikisha habari hiyo,  hata kama  ikiwa watu hao sio waadilifu ili mradi kuwe hakuna shaka katika ushahidi hao. Ushahidi wao utakubaliwa ikiwa ushahidi huo haukutiliwa shaka, na wala hakuna pingamizi yoyote ya kusababisha kutokuonekana mwezi, au ushahidi huo haupingani na hali halisi ya wakati ule. Ushahidi huo lazima ulingane na hali halisi ya tabia ya mfumo wa  maumbile mfano: mwezi uonekane upande wa kuonekana mwezi, au kutimia siku 29 ya mwezi uliopita. Au kutokuwepo kwa mawingu mengi, au vumbi, au kupingana na ushahidi wa elimu ya sayari (astronomy) kama ni muhali kuonekana kwa wakati huo na kwamba mwezi haujazaliwa, au kabla ya kuchwea jua, au linapotua jua.

*Kukamilika kwa mwezi wa Shaaban.

Miezi ya Kiislamu ina siku 29 au siku 30, na ikiwa mwezi huo ni wa siku 30, basi wanasema mwezi  umekamilika. Na ikiwa kama mwezi wa Shaaban utakamilika yaani utakuwa siku thalathini, basi ina wawajibikia Waislamu siku ya pili yake kuanza kufunga Ramadhani wakiuona mwezi, au bila ya kuuona. Na hali kadhalika kwa mwezi wa Ramadhani ikiwa utakuwa siku thalathini, basi siku ya pili yake watu watafungua yaani tarehe mosi Shawwal (yaani mwezi wa kumi wa Kiislamu), wakiuona mwezi au bila kuuona mwezi. Hadithi ya Ibn Umar R.A.A. kasema nimemsikia Mtume S.A.W. akisema,[5] “

إِنَّا أُمَّةٌ أُمِّيَّةٌ لا نَكْتُبُ وَلا نَحْسُبُ الشَّهْرُ هَكَذَا وَهَكَذَا وَهَكَذَا. يَعْنِي تِسْعًا وَعِشْرِينَ وَثَلاثِينَ.

Maana yake, “Sisi ni watu hatujui kuandika wala kuhisabu, mwezi ni hivi au hivi (aliashiria kwa mikono yake), yaani mara ni (siku) ishirini na tisa, na mara ni (siku) thalathini.” Mtume S.A.W aliashiria kwa vidole vyake kwa kuvinyoosha mara tatu kuashiria siku 30, na mara mbili na kunyoosha vidole tisa kuashiria siku 29. Ni muhimu kufahamu kuwa wakati ule kuandika na kusoma lilikuwa sio jambo lililoenea kwa waarabu. Kwa ukosefu wa elimu ya kuandika, na kusoma waarabu walikuwa wakitumia vidole vyao kwa kuhisabia. Pia hadithi ilio hadithiwa na Abu Huraira R.A.A. kasema, “Kasema Mtume S.A.W,[6] “

لا يَتَقَدَّمَنَّ أَحَدُكُمْ رَمَضَانَ بِصَوْمِ يَوْمٍ أَوْ يَوْمَيْنِ إِلَّا أَنْ يَكُونَ رَجُلٌ كَانَ يَصُومُ صَوْمَهُ فَلْيَصُمْ ذَلِكَ الْيَوْمَ.

Maana yake, “Asifunge mmoja wenu siku moja au siku mbili kabla ya Ramadhani isipokuwa kama mtu saumu yake ya siku ile imeingiliana na funga zake (za suna) za kawaida, basi afunge siku hiyo.”

Na ni Suna ya Mtume S.A.W kwa yule atakaeuona mwezi aombe dua aseme kama alivyokuwa akisema Mtume S.A.W,[7] “

الحَمْدُ للهِ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلا بِاللهِ، اللَّهُمَّ إِني أَسْألُكَ خَيرَ هَذَا الشَّهرِ، وأَعُوذُ بِكَ مِنْ سُوءِ القَدرِ، ومِنْ شَرِّ يَومِ المحْشَرِ.

ALHAMDULLILAH, LA HAULA WA LA QUW`WATA ILA BILLAHI, ALLAAHUMMA INII AS`ALUKA KHEIRA HADHIHI SHAHHAR, WA AUDHUBIKA MIN SUUI L`QADRI, WA MIN SHARRI YAUMI L`KHASHAR.

Maana yake, “Namshukuru Mwenyezi Mungu, Hakuna nguvu wala uwezo ila wa Allah. Ewe Mwenyezi Mungu nakuomba kheri ya mwezi huu na najikinga Kwako na yale mabaya uliyo ya kadiria, na shari ya siku ya kiyama”.  Pia kasema Talha bin Ubeidallah, "Mtume S.A.W. akiuona mwezi anasema, [8]“

اللَّهُمَّ أَهْلِلْهُ عَلَيْنَا بِالْيُمْنِ وَالإِيمَانِ وَالسَّلامَةِ وَالإِسْلامِ رَبِّي وَرَبُّكَ اللَّهُ.

ALLAHUMMA AHIL`LHU ALAINA BIL`YUMNI WA L`IIMAAN WA SSALAAMATI WAL-`ISLAAMI, RABBI WA RABBUKA ALLAH.

Maana yake, “Ewe Mola uandamishe mwezi huu kwa amani, na imani, na salama, na uisilamu. Mola wangu na Mola wako ni Allah”.

KUTOFAUTIANA KWA MATOKEO YA MWEZI.

Kutofautiana kuzaliwa, kuchomoza na kuzama kwa mwezi ni jambo la hakika hapana shaka ndani yake. Na jambo hili linaonekana ukhitilafu wake baina ya nchi zilizo mbalimbali, na hali kadhalika hitilafu kama hiyo pia inaonekana katika mapambazuko na machweo ya jua.

Wametofautiana wanavyuoni kuhusu kufunga Ramadhani kwa kufunga bila kujali kutofautiana kwa matokeo ya mwezi katika nchi zilizo mbali mbali, ili mradi nchi moja imeuona mwezi basi nyengine zote zifunge. Baadhi yao wanasema, ikiwa mwezi umeonekana katika sehemu yoyote ile ulimwenguni, basi inajuzu kwa wote kufunga. Na wanavyuoni wengine wanasema kila nchi itafuata matokeo ya mwezi wake katika nchi yake, na hii ndio kauli sahihi na yenye nguvu kufuatana na mwenendo uliokuwa wa Mtume S.A.W. na masahaba zake. Hadithi ya Ikrimah kasema Kuraib, [9]“

فَقَدِمْتُ الشَّامَ فَقَضَيْتُ حَاجَتَهَا فَاسْتَهَلَّ رَمَضَانُ وَأَنَا بِالشَّامِ فَرَأَيْنَا الْهِلَالَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ ثُمَّ قَدِمْتُ الْمَدِينَةَ فِي آخِرِ الشَّهْرَ فَسَأَلَنِي ابْنُ عَبَّاسٍ ثُمَّ ذَكَرَ الْهِلَالَ فَقَالَ مَتَى رَأَيْتُمْ الْهِلَالَ قُلْتُ رَأَيْتُهُ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ قَالَ أَنْتَ رَأَيْتَهُ قُلْتُ نَعَمْ وَرَآهُ النَّاسُ وَصَامُوا وَصَامَ مُعَاوِيَةُ قَالَ لَكِنَّا رَأَيْنَاهُ لَيْلَةَ السَّبْتِ فَلَا نَزَالُ نَصُومُهُ حَتَّى نُكْمِلَ الثَّلَاثِينَ أَوْ نَرَاهُ فَقُلْتُ أَفَلَا تَكْتَفِي بِرُؤْيَةِ مُعَاوِيَةَ وَصِيَامِهِ قَالَ لَا هَكَذَا أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.

Maana yake, “Nilikwenda Sham nikatimiza haja zangu, ukaandama mwezi wa Ramadhani na mimi nikiwa bado niko Shaam niliuona mwezi usiku wa kuamkia Ijumaa. Baadae nilikwenda Madina mwisho wa mwezi (wa Ramadhani). Ibn Abbas akaniuliza, “Lini nyinyi mliuona mwezi?” Nikasema, “Tuliuona usiku wa Ijumaa,” Akauliza, “Jee wewe uliuona,” Nikasema, “Ndio (mimi mwenyewe niliuona), na watu pia waliuona na wakafunga, na Muawiya pia akafunga.” Akajibu, “Lakini sisi tuliuona usiku wa kuamkia Jumamosi, na tutaendelea kufunga mpaka tutimize siku thelathini au tuuone mwezi.” Nikasema, “Jee haitoshi kwenu kwa Muawiya kuuona na kufunga kwake?.” Akajibu akasema, “La, hivi ndivyo alivyotuamrisha Mtume wa Mwenyezi Mungu S.A.W.”

SOMA NA TAFAKARI:

Jee ikiwa nchi mnayoifuata kufunga imetangulia kwa siku moja, basi nyinyi siku yenu ya Idi itakuwa katika siku za Ramadhani, na hili ni kinyume na amri za Mola Mtukufu na ni siku ambayo imeharamishwa kutokufunga. Na jee ikiwa nchi mnayoifuata imechelewa siku moja, basi itabidi nyie mfunge siku ya Idi ambayo ni siku imeharamishwa kufunga.

RAI ZA WANAVYUONI MAARUFU.

ATTIRMIDHY: Kataja ATtirmidhi[10] katika kitabu chake cha Sunan baada ya kuitaja Hadithi ya Kuraibu iliyopo hapo juu, “Hadithi ya Ibn Abbas R.A.A. ni Hadithi Hasan Sahih Gharib[11], na kiutendaji hii ndio Hadithi inayofuatwa na wenye elimu, kwamba kila watu wa nchi wana muandamo wao”.

IMAMU A'NAWAWI. Imamu a`Nawawi katika maelezo yake ya Sahihi Muslim, ameiwekea Hadithi hii anuani isemayo: [Mlango wa kubainisha kwamba kila nchi ina muandamo wao, na kwamba wakiuona mwezi umeandana katika nchi moja haithibiti hukumu yake kwa nchi zilizo mbali nao]   Hapana shaka tofauti hizi zimeleta mtafaruku (kutokuelewana) miongoni mwa waisilamu, na ili kondoa hitilafu hizi ni wajibu wetu tufuate mwenendo wa Mtume S.A.W na masahaba wake, Mola awaridhie wote. Mfano mzuri ni mfano wa Ibn Abbas R.A.A. katika Hadithi iliyotangulia. Kasema Ibn Abbas, “La, hivi ndivyo alivyotuamrisha Mtume wa Mwenyezi Mungu S.A.W.” Hadithi hii inaashiria wazi kwamba, watu katika sehemu mbili mbali mbali wanafunga kufuatana na kuonekana mwezi katika nchi yao. Watu wa sehemu moja hawalazimiki kufuata kuonekana kwa mwezi ulionekana sehemu nyingine. Na hii ni rai ya Ibn Abbas, al Qasim bin Muhammad, Salim bin Abdallah bin Umar, Ikrimah, na Ishaq bin Rahwaih. Ni wajibu wetu kufuata maamrisho ya Mtume S.A.W.. Kasema Mola Mtukufu katika Surat Al-Ah`zab aya ya 36, “

﴿وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ﴾. 

Maana yake, “Haiwi kwa Muumini mwanamume wala Muumini mwanamke kuwa na khiari katika jambo, Mwenyezi Mungu na Mtume wake wanapo kata shauri katika jambo lao”.

Rai ya baadhi ya wanavyuoni wa Kishaffi: Wanasema ikiwa sehemu hizo ziko karibu karibu  (yaani katika nchi moja), kuonekana kwa mwezi katika sehemu moja itawahusisha wengine. Lakini wakiwa mbali mbali, basi haiwahusishi wote.

ELIMU YA SAYARI (FALAKI (astronomy))

Hapana shaka ni jambo lililowazi kuwa elimu ya sayari (astronomy) kwa wakati huu imefikia kiwango cha juu, na ni elimu iliyothibitika na kutegemewa, kwani utafiti wake unategemea taratibu za kilimwengu zilizo sahihi, ambazo zinatoa matokeo yaliyo sahihi yenye kutegemewa. Wanavyuoni wameonelea ni jambo zuri kuitumia elimu hii kwa manufaa ya dini. Wameonelea hapana budi kulinganisha shahada za watu na matokeo ya elimu ya falaki ili kuondoa dhana potofu na ushahidi usiotegemewa. Lakini hapana budi kuthibitisha uingiaji wa mwezi, na kumalizika kwake kwa kuuona kwa macho, na wala sio kufuata matokeo ya elimu ya falaki, kwani kinachotakiwa ni kuthibitika kuonekana kwa mwezi, na siyo kuyumkinika kuonekana kwa mwezi. Na hviii ndivyo kama vile ilivyoamrishwa na Mtume S.A.W. Kasema Ibn Abbas R.A.A., "Kasema Mtume S.A.W,[12] “

صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ.

Maana yake, “Fungeni kwa kuuona mwezi na fungueni kwa kuuona mwezi”. Pia kasema Abu Huraira R.A.A., "Kasema Mtume S.A.W,[13] “

إِذَا رَأَيْتُمْ الْهِلالَ فَصُومُوا وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا.

Maana yake, “Mkiuona mwezi fungeni, na mkiona mwezi mfungue”. Pia kutoka kwa Abu Huraira R.A.A. kasema, "Kasema Mtume S.A.W.,[14] “

صَوْمِ رَمَضَانَ لِرُؤْيَةِ الْهِلالِ وَالْفِطْرِ لِرُؤْيَةِ الْهِلالِ.

Maana yake, “Fungeni Ramadhani kwa kuuona mwezi, na fungueni kwa kuuona mwezi”.

Elimu ya falaki itumiwe tu kuthibitisha, au kukanusha kuonekana, au kumalizika kwa mwezi,  na ikiwa elimu ya falaki inasema haiyumkiniki kuonekana mwezi na mwezi haujatimia siku 30 basi haina maana ya kujitabisha kuutafuta.

MAMBO YA KUTIA SHAKA NA MAJIBU YAKE.

Wanasema baadhi ya watu kuwa: hapana budi kwa waisilamu wawe ni kitu kimoja katika mwandamo wa mwezi kwa ajili ya kufunga, na mwisho wake kwa ajili ya kufungua, kwa hoja ambayo walioiegemeza wao kuwa, kwa kufanya hivyo inaleta umoja, na kuonyesha umoja wa umma wa kiisilamu. Lakini msemo huo hauna msimamo katika sheria, kwa sababu hakuna dalili yoyote ile katika Kitabu cha Mola Mtukufu au Hadithi za Mtume S.A.W. Ieleweke Uisilamu unawakilika, na kudhihirika mahali popote, na unawezwa kufuatwa kila mahali, na kila wakati. Na mshikamano wa kiisilamu unakuwa kwa kufuata sheria za Allah, na Suna za Mtume wake S.A.W. Dalili kutokana na Hadithi za Mtume S.A.W tulizo zielezea mwanzoni zinapingana kabisa na kauli hio.

Wanadhani baadhi yao kwa kuiunganisha saumu, na kufungua kwake ni kuufanya uisilamu usimame kwa msimamo mmoja, na hakika umoja wa uisilamu hauji isipokuwa tu kwa kufuata amri za Mola Mtukufu na mwenendo wake S.A.W. kama jinsi alivyoamrisha. Kasema Mola Mtukufu katika Surat Al-Ahzab 36, “.

﴿وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ﴾.

Maana yake, “Haiwi kwa Muumini mwanamume, wala Muumini mwanamke, kuwa na khiari katika jambo, Mwenyezi Mungu na Mtume wake wanapo kata shauri katika jambo lao”.

*Jambo jingine: Kuna Baadhi ya watu huupigia mfano mwezi wanapouona siku ya pili au ya tatu, na kusema mwezi huu mkubwa sana, au mdogo, kwa hiyo lazima mwezi huu uwe ni wa siku ya pili na wala siyo wa siku ya kwanza. Lakini hukumu na elimu ya falaki, na sayari imekwisha lifafanua jambo hili, yaani mwezi unaangaliwa na kuhukumiwa siku unapoonekana, na sio kwa ukubwa wake au udogo wake.

UKUMBUSHO MUHIMU.

Ni jambo muhimu kufahamu kuwa hukumu zote za kisheria za kidini zinazohusiana na wakati zimeegemezwa na miezi ya Kiisilamu, au muandamo wa mwezi, ikiwemo saumu ya Ramadhani, Hajj, na kadhalika. Kasema Mola Mtukufu katika Suratil Baqara aya 189, “

﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوْاْ الْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُواْ الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾.

Maana yake, “Wanakuuliza khabari ya miezi. Sema: Hiyo ni vipimo vya nyakati kwa ajili ya watu na Hija. Wala sio wema kuziingia nyumba kwa nyuma. Bali mwema ni mwenye kuchamngu. Na ingieni majumbani kupitia milangoni. Na mcheni Mwenyezi Mungu ili mpate kufanikiwa”. Pia kasema katika Surat Yunus aya ya 5,”

﴿هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُوراً وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْ﴾.

Maana yake, “Yeye ndiye aliye lijaalia jua kuwa na mwangaza, na mwezi ukawa na nuru, na akaupimia vituo ili mjue idadi ya miaka na hisabu. Mwenyezi Mungu hakuviumba hivyo ila kwa Haki. Anazipambanua Ishara kwa watu wanao jua”.

Miezi hii ambayo inategemea muandamo au miezi ya kiisilamu ni siku 29 au 30. Kwa vile miezi hii inategemea mwandamo wa miezi inahitajia waisilamu waungalie mwezi kila tarehe 29 ya mwezi wa kiarabu baada ya magharib. Na kitendo hichi cha kuangalia mwezi ni Faridha al Kifaya, ikiwa kundi litasimama kuangalia inatosheleza na linapata thawabu na ikiwa hakuna atakaesimama kuangalia basi wote wanaandikiwa madhambi.